de franse nederlanden

Het natuurhistorisch museum in Rijsel heeft geen beleving nodig om indruk te maken

Het natuurhistorisch museum van Rijsel wordt tegen 2025 een Grand Musée de l’Homme, de la Nature et des Civilisations. Wie de klassieke charme van het wetenschapsmuseum nog wil proeven, gaat dus best nu langs. De bokalen met slangen, vogelkasten en curiosa wachten je op.

Met een regelmaat van tien jaar breng ik het natuurhistorisch museum van Rijsel een bezoek. Tot nu toe was dat via de Rue de Bruxelles, voortaan gaat het via de statige inkom van de Rue Gosselet. De eerste stap van de grondige verbouwing van het museum is immers dit jaar gezet, met een nieuw bezoekersonthaal en een museumbar. In een tweede fase volgen de collectie en presentatie. Terecht. Op dat grote inhoudelijke verbouwingswerk is het nog even wachten, maar dat kan de pret niet drukken. Integendeel.

Want net nu moet je misschien nog even langs in het Rijselse museum. De absolute charme van dit museum is dat het alle hedendaagse museale wetten tart, door de hyperklassieke opstelling, de oubollige presentatie maar ook de buitengewone charme van het klassieke gebouw. Hedendaagse musea bouwen een wunderkammer om bezoekers toch even in een negentiende-eeuws eclectisch bad onder te dompelen. In Rijsel is het museum in zijn geheel zo’n wunderkammer.

Een trekpleister met een immense collectie

De tijd is blijven stilstaan in Rijsel. Het is ver zoeken naar teksten, video’s of commentaren over de klimaatverandering, de ecologische transitie of het verdwijnen van de biodiversiteit. Maar dat hoeft misschien niet als je al tientallen jaren gewoon duizenden specimen uitzet in kasten, bokalen en vitrines.

In de negentiende eeuw holden Rijselse wetenschappers de regio, het land en de aardbol rond om van elk vogeltje – maar evengoed van elk insect of vlindertje – een exemplaar te bemachtigen. Ze worden opgesteld in kasten, lades en vitrines. Leven doen de dieren niet meer, maar ze getuigen wel. Discreet staat her en der bij een vogel, reptiel, vis of zoogdier de vermelding ‘deze soort is uitgestorven’ of ‘zeldzaam geworden’. Deze soms meer dan 150 jaar oude dieren zijn daarmee de fysieke getuigen van een aardbol die schoner en zuiverder was. En die boodschap klinkt misschien sterker door dan een zoveelste educatieve doemvideo.

Het Rijselse natuurhistorisch museum dateert van 1822 en was aanvankelijk nog gehuisvest in het stadhuis. Het bevindt zich sedert 1902 op de huidige plek, een gebouw waar vroeger ook de wetenschapsfaculteit van de universiteit was. Die verhuisde al decennia geleden naar Villeneuve-d’Ascq.

Het museum kreeg een voor die tijd klassiek gebouw met zware stalen spanten en elegant smeedwerk. Als je je ogen toeknijpt kan je de heren met buishoed nog zien flaneren tussen de kasten, pronkend met een nieuwe vondst of geïnteresseerd luisterend naar een lezing. Honderdtwintig jaar later wandelen hier voornamelijk families met kinderen, het museum gonst met hun gehol en kreetjes. Want vergis je niet: dit museum is een trekpleister. Zo zie je maar, amper inzetten op beleving en museale hoogstandjes levert ook op, zeker als je een immens rijke collectie hebt.

450.000 objecten heeft het museum in huis. En daarvan is het juist de bedoeling dat die beter tot hun recht komen in het nieuwe museum. Amper 5 procent van de collectie kan nu worden tentoongesteld.

Zoals de geologische collectie, indertijd bijeen gebracht door professor Jules Gosselet, de eerste professor geologie van de universiteit van Rijsel. De mijnbouw die Noord-Frankrijk – samen met het textiel – groot maakte, was sterk vragende partij voor een wetenschappelijke onderbouw. Gosselet, zijn studenten en opvolgers deden boringen over de hele regio, tot diep in België en Frankrijk. Geen verzameldrift, maar een hogere opdracht, aldus Gosselet tegen zijn studenten:

“Dans notre vie de géologues, disiez-vous, chaque fois que nous rencontrons un rocher nous lui demandons son nom, son âge, pourquoi il est là, comment il s’est formé, et pour ne pas oublier ses réponses, nous en rapportons un fragment dans nos collections.”

Het leverde niet enkel massa’s bodemstalen op, maar ook honderden prehistorische vondsten. De collectie geologie is uitgebreid: zelfs de bodemstalen van de bouw van de Rijselse metro vonden een plek in het museum.

Het mooie van de recente verbouwing en de vernieuwde toegang is dat je nu eindelijk ook de grote kaart kan zien van de mijnstreek, geschilderd in het begin van de twintigste eeuw. Een prachtig fresco dat een voor die tijd bijzonder accuraat beeld leverde voor de staat van de ondergrond in het mijnbekken van Hauts-de-France. Het vergde gegevens van de verschillende mijnbouwbedrijven en tal van metingen om zich een beeld te vormen van de bodem 200 meter onder de grond.

De dierkundige collectie krijgt de meeste plaats in het museum, en is ook de aandachtstrekker voor het jeugdige volkje. Indrukwekkend is de zaal met de in vitrines opgezette vogels. Duizenden exemplaren staren je aan, stuk voor stuk gelabeld met jaartal en vindplaats. Het museum heeft een twintigtal restanten van dieren die uitgestorven zijn: een grote pinguïn uit 1835, een buidelwolf, een ivoorsnavelspecht of een Noord-Amerikaanse trekduif.

Daarnaast is er ook een vrij grote etnografische collectie. Een bijzondere tegenstelling als je die gepresenteerd ziet naast de mammoetskeletten en kristallen. Artefacten uit de hele wereld zijn bijeengebracht in een bonte presentatie.

Iets verder vind je vitrines met bizarre meetinstrumenten. Dat is een deel van de collectie Wetenschap en Techniek, die voornamelijk van het vroegere Industrieel Museum van Rijsel komt.

In 2024 start een nieuwe verbouwing die in 2025 af moet zijn. Het vernieuwde museum zal een nieuw bezoekersparcours mogelijk maken en de collectie zal thematisch worden gepresenteerd, ‘gebaseerd op de grote maatschappelijke thema’s’. Een goede zaak, maar we hopen dat de charme van het huidige museum daarbij deels bewaard wordt.

mhn.lille.fr

• Natuurhistorisch museum
• Rijsel